Nehir tipi hidroelektrik santrallerinde (HES) balıkların aşağı yönlü göç sırasında türbinlere girerek zarar görmesi, birçok türün popülasyonunda azalmaya neden oluyor. Bu soruna çözüm üretmek amacıyla Hacettepe Üniversitesi tarafından geliştirilen yeni yönlendirme sistemi, hem biyolojik çeşitliliğin korunması hem de enerji üretiminde sürdürülebilirlik açısından dikkat çekiyor.
NEHİR TİPİ HES’LERDE BALIK GÖÇÜ RİSK ALTINDA
Hacettepe Üniversitesi’nin yürüttüğü kapsamlı araştırmada, nehir tipi HES’lerde aşağı yönlü balık göçü sırasında yaşanan kayıpların önüne geçilmesi hedeflendi. Çalışmada, balıkların türbinlere yönelerek zarar görmesinin özellikle göçmen türler için ciddi tehdit oluşturduğu vurgulandı.
TÜRKİYE’NİN ENDEMİK TÜRLERİ ÜZERİNDE ÇALIŞILDI
Hacettepe Üniversitesi Mühendislik Fakültesi İnşaat Mühendisliği Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Serhat Küçükali, hidroelektrik enerjisinin düşük karbonlu ve güvenilir bir kaynak olmasına rağmen nehir tipi HES’lerde ekosistem açısından riskler barındırdığını söyledi. Küçükali, araştırmada Türkiye’nin doğal ve endemik türlerini temsil eden 4 familyaya ait 8 göçmen balık türüyle çalışıldığını belirtti.
100’DEN FAZLA TÜRE IŞIK TUTACAK VERİLER
Küçükali, bu türlerin davranış özelliklerinden elde edilen bulguların, Türkiye genelinde yayılış gösteren 100’ün üzerinde balık türünün sistemle nasıl etkileşime gireceğini öngörmek açısından yol gösterici olduğunu ifade etti. Çalışmanın temel amacının, balık popülasyonlarını korurken hidroelektrik enerjisinin verimli kullanımını sağlamak olduğu vurgulandı.
YENİLİKÇİ IZGARA VE YÖNLENDİRME DUVARI GELİŞTİRİLDİ
Araştırma kapsamında, balıkların türbinlere girmeden güvenli şekilde yönlendirilmesini sağlayacak yenilikçi bir ızgara ve yönlendirme duvarı sistemi geliştirildi. Küçükali, bu sistemle 8 farklı göçmen balık türünün yarıdan fazlasının türbinlere ulaşmadan “bypass kanalı” üzerinden güvenli geçişinin hedeflendiğini söyledi.
KIRMIZI LİSTEDEKİ TÜRLER ÖZEL OLARAK İNCELENDİ
Kırmızı listede yer alan ve HES’lerin etkisine açık olan türlerin araştırmada özel olarak takip edildiğini belirten Küçükali, bu türlerden elde edilen verilerin diğer göçmen balık türleri için de önemli göstergeler sunduğunu kaydetti.
ENERJİ KAYBI AZALDI, VERİMLİLİK ARTTI
Yeni sistemin yalnızca ekosistemi değil, enerji üretim verimliliğini de olumlu etkilediği belirtildi. Türbin girişlerinde oluşan enerji kaybını azaltmaya yönelik geliştirilen hidrolik tasarımın, hem üretim hem de çevresel sürdürülebilirlik açısından avantaj sağladığı ifade edildi.
YÜZDE 100 KORUMA VERİMLİLİĞİNE ULAŞILDI
Literatürdeki çalışmalardan farklı olarak 10 milimetre ızgara açıklığına sahip Oppermann profili kullanıldığını aktaran Küçükali, küçük boylu balıklar dahil olmak üzere 8 farklı tür üzerinde deneyler yürütüldüğünü söyledi. Laboratuvar ortamında yaklaşık bin canlı balıkla yapılan testlerde, balıkların aşağı yönlü göçünde yüzde 100 koruma verimliliğine ulaşıldığı kaydedildi.
YÖNLENDİRME VERİMLİLİĞİNDE YÜZDE 60’A VARAN ARTIŞ
Küçükali, yönlendirme duvarı uygulamasıyla balık türüne bağlı olarak geçiş verimliliğinde yüzde 20 ile 60 arasında artış sağlandığını belirtti. Proje sonuçlarının, nesli tükenme riski altındaki balık türlerinin güvenli göçüne olanak tanıyacağı ifade edildi.
“TÜRKİYE’DE YASAL DÜZENLEME GEREKLİ”
Sistemin Türkiye’de uygulanabilmesi için yasal düzenlemelere ihtiyaç olduğunu vurgulayan Küçükali, benzer çözümlerin Almanya’da nehir tipi HES’lerde yaygın olarak kullanıldığını hatırlattı. Küçükali, Türkiye’de balıkların korunması ve güvenli geçişlerin sağlanması için bu tür sistemlerin lisanslama sürecinde zorunlu hale getirilmesi gerektiğini dile getirdi.
PİLOT UYGULAMA HEDEFLENİYOR
Araştırma bulgularının ilgili kamu kurumlarıyla paylaşılmasını istediklerini belirten Küçükali, Balıkçılık ve Su Ürünleri Genel Müdürlüğü, Devlet Su İşleri ve Elektrik Üretim AŞ ile iş birliği yapmayı hedeflediklerini söyledi. Küçükali, pilot bir nehir tipi HES’te bu yenilikçi sistemin uygulanarak izleme çalışması yapılmasının planlandığını da sözlerine ekledi.
Kaynak:AA
